شیوع بالای سالمند آزاری
لیزر تگ: رییس انجمن علمی سالمندی ایران ضمن تشریح ابعاد پنهان و پیدای سالمندآزاری و راه های رویارویی با آن، با استناد به برخی مطالعات اعلام نمود که بالاتر از نیمی از سالمندان ممکنست در معرض یکی از اشکال سالمندآزاری باشند که البته این آمار به مفهوم گزارش همه موارد نیست، برای اینکه سالمندآزاری اغلب پنهان می ماند، گزارش نشده و خیلی از آنها به دلیلهای فرهنگی، ترس، وابستگی یا فقدان آگاهی، سکوت می کنند.
احمد دلبری در گفت و گو با ایسنا، ضمن اشاره به رشد سریع جمعیت سالمندان در ایران، اظهار داشت: بر اساس گزارش های سازمان آمار ایران، سهم جمعیت بالای ۶۰ سال و بیشتر در ایران بشدت درحال افزایش بوده و این یعنی نیازهای مراقبتی، درمانی و اجتماعی سالمندان نیز بالا رفته است. با این تفاسیر اما برخی مطالعات نشان داده اند که شیوع سالمندآزاری خیلی بالا است، بعنوان مثال، یک مرور نظام مند (سیستماتیک) در ایران گزارش داده که شیوع کلی سالمندآزاری حدود ۴۸.۳ درصد در جمعیت بالای ۶۰ سال است.
وی اضافه کرد: در مطالعه ای دیگر، شیوع برآوردی سالمندآزاری در ایران ۵۶.۴ درصد گزارش شده که نشان داده است بیشتر از نیمی از سالمندان ممکنست در معرض یکی از اشکال سالمندآزاری باشند. البته این نکته قابل توجه است که این آمار به معنای گزارش همه موارد نیست، برای اینکه سالمندآزاری اغلب پنهان می ماند، گزارش نشده و خیلی از سالمندان به دلیلهای فرهنگی، ترس، وابستگی یا فقدان آگاهی، سکوت می کنند.
رییس انجمن علمی سالمندی ایران در رابطه با مهم ترین فاکتورهای مؤثر در بروز سالمندآزاری به ارایه توضیحاتی پرداخت و اضافه کرد: پدیده سالمندآزاری نتیجه تعامل چندین عامل فردی، خانوادگی، اجتماعی و ساختاری است. بر مبنای شواهد علمی، وابستگی فیزیکی یا شناختی (مانند ناتوانی حرکتی، دمانس، آلزایمر)، فقر مالی یا وابستگی اقتصادی به خانواده، انزوای اجتماعی و عدم دسترسی به خدمات حمایتی و سابقه تعارض در روابط گذشته با فرزندان یا همسر همچون دلیلهای مؤثر در بروز سالمندآزاری است، به طوریکه مطالعات ایرانی نشان داده اند سالمندانی که نیازمند مراقبت طولانی مدت هستند یا گرفتار اختلالات شناختی شده اند، بیشتر از دیگران در معرض خشونت اند.
دلبری از دیگر فاکتورهای مؤثر در بروز سالمندآزاری را مربوط به مراقب یا فرزند دانست و اشاره کرد: استرس مراقبتی بالا، بخصوص در اشخاصی که مسئولیت مراقبت از سالمند را بدون آموزش یا حمایت کافی بر عهده دارند، مشکلات روانی یا مصرف مواد مخدر یا الکل، بیکاری یا فشار اقتصادی فرزندان، تجربه کودک آزاری یا خشونت در گذشته (چرخه بازتولید خشونت) از عوامل موثر در بروز سالمندآزاری مربوط به مراقب یا فرزند است.
رییس انجمن علمی سالمندی ایران همین طور عوامل خانوادگی و بین نسلی همچون فرهنگ سلطه و نابرابری قدرت در خانواده، نگرش های سن ستیزانه (Ageism) که منجر به بی ارزش دانستن سالمندان می شود و نبود مرز مشخص بین نقش مراقبت و نقش فرزند را از دیگر عوامل سالمندآزاری مطرح کرد.
وی همین طور ضمن اشاره به عوامل ساختاری و اجتماعی در بروز سالمندآزاری اظهار داشت: نبود نظام مراقبت رسمی از سالمندان، ضعف حمایت های قانونی و حقوقی از سالمندان، نبود خدمات توانبخشی و مشاوره خانواده و تابو بودن افشای خشونت خانگی مقابل سالمندان از عوامل موثر بر بروز سالمندآزاری است. ازاین رو سالمندآزاری محصول مستقیم فرسودگی سیستم خانواده، بحران اقتصادی، ضعف نهادهای مراقبتی و نبود آموزش عمومی در رابطه با سالمندی است. هرچند خشونت فیزیکی رسانه ای می شود، اما خشونت های خاموش تر مانند بی توجهی، محرومیت اقتصادی و تحقیر کلامی خیلی شایع ترند و کمتر دیده می شوند.
رییس انجمن علمی سالمندی ایران با اشاره این که سالمندآزاری دغدغه ای جدی محسوب می شود، اشاره کرد: سالمندان به واسطه افزایش ناتوانی، وابستگی به مراقبت، بیماریهای مزمن، کاهش ارتباطات اجتماعی و انزوای بیشتر، لطمه پذیری شان بالا رفته و این ها عوامل زمینه ای سالمندآزاری هستند. از آنجا که ساختار خانواده در ایران به دلایلی همچون کاهش تعداد فرزندان، مهاجرت، افزایش خانواده های تک نسل، کاهش حمایت های مالی و اجتماعی از سالمندان درحال تغییر است، بالطبع این موضوعات فشار مراقبتی و روانی را روی خانواده ها افزایش داده و ریسک سالمندآزاری را بیشتر کرده اند.
به قول دلبری، عدم وجود زیرساخت های کافی برای مراقبت سالمندان (مثل خانه سالمندان تخصصی، خدمات مراقبتی خانگی، پوشش مناسب بیمه ای، آموزش مراقبان) سبب شده سالمندان و خانواده ها در وضعیت بحرانی تر قرار بگیرند.
وی در جواب سوالی در رابطه با شایع ترین نوع سالمندآزاری در کشور، بیان کرد: شایع ترین نوع سالمندآزاری از نوع «غفلت» است؛ یعنی سالمندی که به مراقبت لازم دسترسی ندارد، یا نادیده گرفته می شود. چند داده قابل استناد از مطالعات ایرانی در سال ۱۳۹۸ در تهران نیز نشان داده که ۶۰ درصد سالمندان حداقل یکی از انواع خشونت شامل بی توجهی، خشونت کلامی، اقتصادی، فیزیکی و روانی را تجربه کرده اند. پژوهش دیگری در اصفهان در سال ۱۴۰۰ نیز نشان داده تا ۷۵ درصد سالمندان بی توجهی را تجربه کرده اند.
رییس انجمن علمی سالمندی ایران در ادامه درمورد نتایج سالمندآزاری بر سلامت جسمی و روانی سالمندان توضیح داد و خاطرنشان کرد: از نظر نتایج جسمی، سالمندآزاری جسمی یا غفلت از مراقبت می تواند منجر به لطمه های حرکتی، شکستگی استخوان، کاهش توان بدنی و افزایش ناتوانی شود. آنهایی که مورد آزار یا غفلت قرار گرفته اند، بیشتر گرفتار بیماریهای جسمی مزمن، دردهای مزمن و اختلالات دستگاه گوارش می شوند. همین طور علائمی مانند بیحالی، لرزش بدن، درد معده، افزایش قند یا فشار خون و بی خوابی در سالمندانی که مورد سوء رفتار قرار گرفته اند، مشاهده می شود.
دلبری ضمن اشاره به نتایج روانی و روحی، نیز تصریح کرد: سالمندانی که مورد آزار یا غفلت قرار گرفته اند، در مقایسه با سالمندان بدون تجربه آزار، افسردگی، اضطراب، انزوای اجتماعی، کاهش اعتماد به نفس، و اختلالات خواب بیشتری دیده می شود؛ به طوریکه مطالعات ایرانی نیز نشان داده سالمندان مورد سوء رفتار، احساس «بی پناهی»، «تحقیر» و «ترس از تماس با دیگران» دارند که این خود به کاهش مشارکت اجتماعی، افزایش تنهایی و پیشرفت بیماری های روانی منجر می شوند.
وی اعتقاد دارد که سالمندآزاری فقط یک مسئله اخلاقی یا خانوادگی نیست، بلکه چالش سلامت عمومی است که سلامت جسمی و سلامت روان سالمندان را بطور جدی تهدید می کند. از آنجایی هم که سالمندان به سبب تغییرات سنی، بیماری مزمن یا کاهش استقلال، لطمه پذیری بیشتری دارند، این گونه پیامدها می تواند کیفیت زندگی آنها را تا حد خیلی زیادی کم کند.
بنابر گفته دلبری و بر مبنای مقالات علمی داخلی و مطالعات بین المللی، موارد زیر رایج ترین سوءبرداشت هایی هستند که سبب سالمندآزاری می شوند:
۱. «سالمند لج بازه/ لوس شده»
سوءبرداشت: اعضاء خانواده گاهی کاهش حافظه، پرخاشگری یا بی حوصلگی سالمند را نوعی «لج بازی» یا «ناز کردن» تلقی می کنند. ولی واقعیت علمی اینست که این رفتارها ممکنست نشانه هایی از زوال شناختی، افسردگی، یا سندرم های نورولوژیک (مثل دمانس، پارکینسون یا افسردگی پنهان در سالمندان) باشند.
۲. «بهتره تصمیم ها رو ما براش بگیریم»
سوءبرداشت: تصور رایج اینست که سالمند توان تصمیم گیری ندارد، پس خانواده از روی دلسوزی همه تصمیمات را می گیرد. ولی واقعیت علمی است که این نوع مراقبت بیش ازحد (Overprotection) می تواند به کاهش عزت نفس، احساس بی ارزشی و افزایش انزوا در سالمندان منجر شود و نوعی خشونت روانی پنهان شمرده می شود.
۳. «اگه با نوه هامون تند حرف زد، حق داریم دعواش کنیم»
سوءبرداشت گاهی خانواده ها در جواب رفتارهای تند یا بی ملاحظه سالمند، با خشونت یا بی احترامی پاسخ می دهند. ولی واقعیت علمی اینست که این واکنش ها اغلب حاصل تغییرات عصبی یا عاطفی در سالمندان است، نه به قصد یا قصد لطمه. پاسخ پرخاشگرانه خانواده، نوعی خشونت متقابل است.
۴. «سالمند چیزی نمی فهمه، نمی خواد بدونن چی شده»
سوءبرداشت: در خیلی از خانواده ها سالمند از تصمیمات مهم (مانند خرید خانه، درمان پزشکی، مسایل مالی) کنار گذاشته می شود. ولی واقعیت علمی اینست که محروم کردن سالمند از اطلاعات یا تصمیم گیری، موجب تضعیف حس تعلق، افزایش اضطراب و احساس بی فایده بودن می شود.
۵. «ما که کتکش نزدیم! پس سالمندآزاری نکردیم»
سوءبرداشت: تصور عمومی از آزار، فقط شامل خشونت فیزیکی است. ولی واقعیت علمی اینست که بی توجهی به دارو، تغذیه، نظافت، ارتباط عاطفی، محدودکردن آزادی های ساده و حتی نگفتن یک «سلام» گرم هم می تواند مصداق آزار روانی یا غفلت باشد.
وی تصریح کرد که سالمندآزاری همیشه با نیت بد آغاز نمی گردد. اما نادیده گرفتن نیازهای جسمی، روانی، اجتماعی و شناختی سالمندان، حتی اگر از روی محبت یا ناآگاهی باشد، می تواند به خشونت پنهان تبدیل گردد.
در این راستا دلبری به ارایه روشهایی برای مواجهه با سالمندآزاری پرداخت و اشاره کرد: آموزش خانواده ها (از طریق رسانه، مراکز بهداشتی، پزشکان خانواده)، تقویت برنامه های آموزشی مراقبین غیررسمی و گسترش خدمات حمایت روانی و مددکاری برای خانواده ها و مراقبان می تواند به مواجهه با سالمندآزاری کمک نماید.
رییس انجمن علمی سالمندی ایران اشاره کرد: پیش گیری از سالمندآزاری نه فقط امکان دارد، بلکه ضروری و حیاتی است؛ بخصوص باتوجه به موج جمعیتی سالمندان در ایران و افزایش فشارهای خانوادگی و اجتماعی؛ بر مبنای تجربیات بین المللی و داده های داخلی، مجموعه ای از اقدامات ساختاری، آموزشی، فرهنگی و حمایتی باید هم زمان پیاده سازی شود:
۱. آگاه سازی عمومی:
الف) اجرای کمپین های رسانه ای در رابطه با انواع سالمندآزاری (فیزیکی، روانی، اقتصادی، غفلت و…)
ب) استفاده از صداوسیما، رسانه های اجتماعی، مراکز سلامت، مساجد و مدارس برای ترویج احترام به سالمندان
ج) برگزاری «هفته آگاهی از سالمندآزاری» مشابه کشورهای توسعه یافته
۲. آموزش مراقبان رسمی و غیررسمی
الف) طراحی دوره های آموزشی برای اعضاء خانواده، پرستاران، کارکنان مراکز نگهداری
ب) آموزش در رابطه با شناخت اختلالات روان شناختی سالمندان (دمانس، افسردگی، اضطراب، اختلالات رفتاری و…)
ج) افزایش آگاهی در رابطه با مراقبت بدون خشونت و مهارت های ارتباطی با سالمندان
۳. تقویت حمایت های اجتماعی و اقتصادی
الف) ارایه کمک هزینه مراقبتی به خانواده هایی که از سالمند وابسته مراقبت می کنند
ب) توسعه خدمات مراقبت در منزل و مراکز روزانه
ج) راه اندازی «خط تلفن گزارش سالمندآزاری» با امکان مداخله فوری
۴. نظارت، غربالگری و گزارش
الف) گنجاندن پرسش های غربالگری خشونت در ویزیت های پزشک خانواده
ب) آموزش مددکاران و روان شناسان برای شناسایی موارد پنهان
ج) تقویت همکاری بین بهزیستی، نظام سلامت و نهادهای قضایی برای مداخلات سریع؛ همچون اقداماتی هستند که لازم است اجرا شود.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان لیزرتگ در مورد این مطلب
نظر شما در مورد این مطلب
نام:
ایمیل:
نظر:
سوال:
= ۲ بعلاوه ۱